Tematyka podziemia zbrojnego staje się coraz bardziej popularna. Liczne publikacje ukazujące się w przeróżnych kolorowych czasopismach, w zasadzie powielają te same informacje. „Łupaszka”, „Zapora”, czasami jeszcze „Warszyc”, a co dalej?  Nie zamierzam odbierać honoru wymienionym, jednak należy pamiętać, że przez same tylko oddziały zbrojne podziemia przewinęło się ok. 20 tys. partyzantów. Dla wszystkich, którzy chcieliby poznać losy konspiracji antykomunistycznej po 1944 roku stworzyłem ten swoisty przewodnik tego co warto przeczytać, by poznać dzieje organizacji, które nie poddały się narzuconej przez komunistów władzy.

 

Sztandarową pozycją, od której nie wypada nie zacząć jest „Atlas Polskiego Podziemia Niepodległościowego 1944 – 1956” wydany przez Instytut Pamięci Narodowej. Monumentalne dzieło, podzielono na części, z których każda przedstawia jeden region II Rzeczpospolitej. Barwne mapy, obrazują zasięg poszczególnych organizacji i oddziałów, posegregowanych na okresy od 1944 do czasu, gdy konspiracja wojskowa na danym terenie zanikła całkowicie. Co ciekawe, przy każdej części, zamieszczone zostały krótkie informacje odnośnie grup tam działających, wraz z wyliczeniem najważniejszych ich akcji i podaniem danych dowódców. Owa pozycja zawiera spis wszystkich oddziałów, których liczba jest oszałamiająca, szczególnie po dodaniu tych nieafiliowanych, tworzących się samorzutnie w ramach samoobrony.  W końcowej części, zamieszczone zostały informacje o liczebności wojsk partyzanckich na terenie całej Polski. Obszerna bibliografia, pozwala znaleźć wiele szczegółowych publikacji o regionalnym zabarwieniu.

 

 

Album, który poleciłbym każdemu, to praca zbiorowa pt. „Żołnierze Wyklęci. Antykomunistyczne podziemie zbrojne po 1944 roku” Oficyny Wydawniczej Volumen. Jakość owej publikacji zapewniają nazwiska autorów, najważniejszych badaczy podziemia niepodległościowego  m. in. śp. J. Kurtyka, L. Żebrowski, oraz wielu innych. Pozycja ta podzielona została na rozdziały, poświęcone organizacjom (WiN, NSZ, NZW, KWP i inne), a w kilku przypadkach regionom, szczególnie tam, gdzie po 1945 roku nie istniała zorganizowana konspiracja. Każda z części poprzedzona jest wstępem napisanym przez autora specjalizującego się w badaniach nad danym ugrupowaniem. Pozwala to na zapoznanie się z genezą, działalnością, oraz likwidacją  zorganizowanej konspiracji. Drugą częścią każdego rozdziału jest obszerny materiał fotograficzno – biograficzny. Autorzy starali się każdą postać na zdjęciu podpisać, oraz, jeśli to możliwe, przedstawić encyklopedyczny biogram. Ostatni rozdział poświęcony jest pomnikom jakie stawiano Niezłomnym po 1989 roku.

 

 

 

Trzecią z kolei pozycją, równie ważną, choć o popularno-naukowym zabarwieniu jest „Żołnierze Wyklęci. Niezłomni Bohaterowie” autorstwa J. Wieliczki – Szarkowej. W książce tej przybliżono dość subiektywny zestaw najważniejszych postaci podziemia zbrojnego. Obok znanych „Ognia”, „Zapory”, czy „Inki”, pojawiają się również bohaterowie regionalni jak Mieczysław Wądolny „Mściciel”, Mieczysław Niedziński „Men”, Jan Tabortowski „Bruzda” i wielu innych.

 

 

 

 

 

źr. merlin.pl

 

W ostatnich latach pojawiło się również wiele monograficznych pozycji ugrupowań zbrojnych. Na szczególną uwagę zasługuje „Łupaszka, Młot, Huzar. Działalność 5 i 6 Brygady Wileńskiej AK (1944 – 1952)” autorstwa K. Krajewskiego i T. Łabuszewskiego. Przede wszystkim poraża dokładność faktów. Licząca 1000 stron książka, przedstawia wszystkie wydarzenia z historii obu Brygad Wileńskich, do czasu całkowitego ich rozbicia i aresztowania ostatniego dowódcy kpt. K. Kamieńskiego „Huzara”. Od razu napiszę, że nie jest to książka dla zwykłego „śmiertelnika”. Nagromadzenia przypisów, drobiazgowość autorów, spowodowała, że ową pozycję czyta się ciężko, ale ciekawie. Warto chociaż spróbować !

 

 

 

 

W tej samej serii co powyższa, ukazała się monografia losów Lubelskiego Okręgu AK, DSZ i  WiN. Opisuje ona losy nie tylko zgrupowania mjr H. Dekutowskiego „Zapory”, ale także wielu innych, m. in M. Bernaciaka „Orlika”, czy K. Kosteckiego „Kostka”. Lubelszczyzna była miejscem narodzin Polski Ludowej, dlatego też społeczeństwo już od pierwszych dnia „wyzwalania” tych terenów przez Armię Ludową, było świadkiem niegodziwego zachowania się Rosjan względem Polaków.

 

 

 

 

 

W dziejach powojennej konspiracji poakowskiej, szczególną rolę odegrało Zrzeszenie „Wolność

i Niezawisłość” założone przez wyższych oficerów Armii Krajowej, którzy podjęli próbę przekształcenia organizacji w stricte polityczny twór mający na celu wsparcie Polskiego Stronnictwa Ludowego w wyborach. Dzieje WiN-u omawiają dwie niniejsze publikacje: napisana przez Z. Zblewskiego pt. „Okręg Krakowski Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość 1945 – 1948”, oraz T. Balbusa „O Polskę Wolną i Niezawisłą. WiN w południowo – zachodniej Polsce”. Z powodu braku monografii całej organizacji, autorzy ci podjęli udaną próbę przedstawienia zjawisk zachodzących w podziemiu na wybranych terenach. Ciekawostką jest fakt, iż na stronie wydawcy – Societas Vistulana, książki te kosztują 12 zł. co jest niesamowitą okazją, biorąc pod uwagę ich wielkość i jakość wykonania. Nakład jest limitowany, więc nie ma się co zastanawiać 🙂

źr. poczytaj.pl

Dzieje konspiracji narodowej są o wiele słabiej zbadane, niż historia konspiracji poakowskiej.

Spowodowane jest to głównie tym, że działacze Stronnictwa Narodowego, oraz Organizacji Polska  ( konspiracyjny ONR) o wiele bardziej dbali o przestrzeganie zasad konspiracji. Próbę zobrazowania dziejów narodowców od 1939 roku, do momentu aresztowania Prezydium SN, oraz rozbicia Komendy Głównej Narodowych Sił Zbrojnych, podjęła się L. Kulińska w dwuczęściowej pracy pt. „Narodowcy. Z dziejów obozu narodowego w Polsce w latach 1944 – 1947”, oraz „Narodowcy. Myśl polityczna i społeczna obozu narodowego w Polsce w latach 1944 – 1947”. Pozycja ta warta jest uwagi pod każdym względem. Nie ma drugiej takiej próby przedstawienia sytuacji w obozie narodowym w latach obu okupacji.

 

 

 

Losy największej organizacji niepodległościowej w centralnej Polsce czyli Konspiracyjnego Wojska Polskiego przedstawiają dwie

źr. ipn.gov.pl

publikacje: „Stanisław Sojczyński i Konspiracyjne Wojsko Polskie” autorstwa T. Toborka, oraz „Działalność partyzancka Konspiracyjnego Wojska Polskiego” K. Jasiaka. Niemal każdy kojarzy postać „Warszyca”, nie każdy jednak wie, że po jego aresztowaniu, organizacja trwała nadal dowodzona przez Jana Małolepszego „Murata”. Na prawdę warto prześledzić dramatyczne losy partyzantów ziemi łódzkiej.

 

 

 

źr. ipn.gov.pl

 

Komunistyczne amnestie stały się głównym tematem pracy pt. „Komunistyczne amnestie lat 1945 – 1947. Drogi do „legalizacji” czy zagłady?” stworzona pod redakcją W. Muszyńskiego. Książka ta odpowiada na pytanie, często zadawane przez polityków lewicy – „Przecież były amnestie. Dlaczego się nie ujawnili i nie wyszli z lasu?”. Tak zapytać może tylko ktoś kto zupełnie nie zna tematyki podziemia zbrojnego. W rzeczywistości akcje ujawniania służyły do rozpracowania konspiracji, a z reguły ci, którzy z amnestii korzystali byli aresztowani, w wypadku dowódców, mordowani mimo ujawnienia i szczerej chęci powrotu do normalnego życia jak kpt. Henryk Flame „Bartek”.

 

 

 

Ta pozycja to swoisty unikat. Jest to opublikowany pamiętnik jednego z najważniejszych postaci lubelskiego podziemia poakowskiego Zdzisława Brońskiego „Uskoka”, który zginął wysadzając się granatem w 1949 roku. Przede wszystkim uderza świetny styl, jaki posiadał autor, narracja prowadzona jest płynnie, pozwala zrozumieć wiele aspektów podziemia, m. in. akcji odwetowych. Książka ta jest dostępna w interncie za darmo w pdf, jednak warto zakupić wersję papierową http://pamiec.pl/download/49/31143/PamietnikUskoka.pdf

 

 

 

 

 

„Wierny przysiędze. O Łukaszu Cieplińskim „Pługu” Komendancie IV Komendy Głównej WiN” autorstwa G. Brzęka prezentuje sylwetkę jednej z najbardziej dramatycznych postaci podziemia. Po sfałszowanych wyborach i utracie nadziei na wybuch kolejnego konfliktu, Ciepliński postanowił nadal kontynuować pracę w konspiracji. Niestety, aresztowany, wraz ze swymi współpracownikami, po okrutnym śledztwie i procesie, skazany i zamordowany. Postać nietuzinkowa, w wolnej Polsce odgrywał by pierwszoplanową rolę. Książka trudno dostępna, lecz dla chcącego nic trudnego

 

 

 

 

 

W serii „Konferencje IPN” ukazało się wiele materiałów z sesji naukowych. Są one bardzo ważną częścią kanonu publikacji o Podziemiu niepodległościowym. Warto przytoczyć chociaż kilka z nich:

 

źr. ipn.gov.pl

 

 

 

 

 

 

 

 

Dla chcących zgłębić się w dokumenty wytworzone przez podziemie niepodległościowe polecam serię „Zrzeszenie WiN w dokumentach” pod redakcją M. Huchli, oraz pozycję „Kryptonim >>Orzeł<< Warszawski Okręg Narodowego Zjednoczenia Wojskowego w dokumentach 1947 – 1954” (grupa „Roja”) pod redakcją L. Żebrowskiego, K. Krajewskiego i T. Łabuszewskiego. Owe pozycje to zbiory dokumentacji jakie wytworzone zostały przez organizacje konspiracyjne, ale również przez organy bezpieczeństwa państwa w trakcie rozpracowań. W przypadku Zrzeszenia WiN, znajdują się tam również akta procesowe członków Zarządów Głównych, oraz spis najważniejszych postaci związanych z organizacją.

 

 

 

 

Na zakończenie chciałbym jeszcze przedstawić czasopismo naukowe „Zeszyty Historyczne WiN-u”. Nie jest to zwykła gazeta, a fachowy zbiór artykułów, który przybliża działalność największej organizacji niepodległościowej po 1945 roku.

 

Mam nadzieję, że ten przewodnik ułatwi zapoznanie się z dziejami podziemia niepodległościowego. Oczywiście nie sposób podać tu odnośniki do wszystkich książek o omawianej tematyce. Mimo ogromnej popularności tematyką Wyklętych, wiele aspektów z ich dziejów nadal nie zostało należycie opracowanych (m.in. procesy pokazowe) i nadal czeka na kogoś kto się tym zajmie.