Z okazji rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 maja, zapraszamy Państwa do zapoznania się z sylwetką marszałka Sejmu Czteroletniego, jednego ze współtwórców Ustawy Rządowej, Stanisława Małachowskiego.

Urodził się w 24 sierpnia 1736 roku w Końskich. Był synem Jana i Izabeli Humieckiej, po ojcu odziedziczył stopień rotmistrza chorągwi pancernej. Co ciekawe, Stanisław uczył się w domu, nie uczęszczając do wielkich szkół, jak jego szlacheccy rówieśnicy.

W 1755 roku został starostą sandeckim, pierwszy raz w Sejmie zasiadając w 1758 roku jako poseł województwa krakowskiego. Wszystkie posiedzenia w jakich brał początkowo udział zostały zerwane.

Stał z boku podczas walk o wpływy między królem Stanisławem Augustem Poniatowskim a szlachtą. Otrzymał za to Order świętego Stanisława, następnie Order Białego Orła. W 1774 roku monarcha mianował go na marszałka Trybunału Koronnego (najwyższy sąd apelacyjny Korony w sprawach między szlachcicami), gdzie zasłynął jako sędzia o nieposzlakowanej uczciwości, otrzymując przydomek „Arystydes polski”.

W trakcie wojny Rosji i Austrii z Turcją, Małachowski optował za pozostaniem Polski neutralną w toczącym się konflikcie. Wtedy to naraził się królowi, który próbował go namówić do podjęcia decyzji o wejście w sojusz z sąsiadami.

Zostając wybrany marszałkiem sejmowym związał się z Ignacym Potockim i Hugonem Kołłątajem, którzy stali w opozycji do króla. Grupa Małachowskiego starała się wejść w sojusz z Prusami, przy jednoczesnym przeprowadzeniu reform w kraju rozpoczynając od likwidacji instytucji promowanych przez Rosję.

źr. http://historia-polski.klp.pl/

Wiele czasu Małachowski poświęcał na próbach reform ustroju Polski. Starał się przede wszystkim zlikwidować gadulstwo szlachty w trakcie sejmów,  co jednak mu się nie udało. Tworzenie Ustawy Rządowej, znanej później pod nazwą Konstytucji 3 maja, było jednym z pomysłów Stanisława, który jednak nie wziął czynnego udziału w pisaniu treści. Ostateczny jej projekt odczytano w domu Małachowskiego w nocy z 2 ma 3 maj, wtedy to 83 senatorów i posłów zdecydowało poprzeć nową ustawę.

Po wybuchu wojny polsko – rosyjskiej w 1792 roku, wierzył w zwycięstwo swego kraju. Początkowo popierał króla, chciał mu nawet pożyczyć 1 milion polskich złotych, byleby tylko prowadzić wojnę nadal. Po przejściu Poniatowskiego na stronę targowiczan, usunął się z życia politycznego wyjeżdżając z kraju.

Udał się do Wiednia, następnie do Wenecji, Werony, Rzymu, Neapolu i Florencji. Polacy przebywający na emigracji, widzieli w nim przywódcę, gdyż oficjalnie nadal piastował on stanowisko marszałka sejmu, Małachowski jednak obawiał się podjąć jakąkolwiek decyzję.

Po powrocie do swych dóbr rozpoczął ich reformy. Z pańszczyzny przeszedł na oczynszowanie chłopów, uzgadniając z nimi kwotę podatku, a nawet pozwalając sprzedać im ziemię, którą otrzymali w wieczną dzierżawę.

Po zajęciu ziem polskich przez Napoleona, Małachowski przybył na jego życzenie do Warszawy. Został prezesem Komisji Rządzącej, jednak borykał się z wieloma problemami. Zajmował się wyżywieniem wielkiej armii francuskiej, oraz ekwipowaniem zbrojnych oddziałów polskich. Po powstaniu Księstwa Warszawskiego, Stanisław sprzeciwiał się wprowadzeniu Kodeksu Napoleona pozostając w konflikcie z całym sejmem warszawskim.

Zmarł 29 lipca 1809 w Warszawie.

Jak określił go  Jan Ursyn Niemcewicz:

Był to mąż prawy, cnotliwy, dobry publicznemu poświęcony jedynie. Mierne były talenty jego, przymioty duszy bezcenne. Uczciwe serce kazało mu kochać wszystko co było pięknym i szlachetnym, a czysty rozsądek łatwo rozróżniał między prawym a niecnym; nierozrzutny dla siebie, gotów był ojczyźnie wszystko poświęcić. Popędliwy z natury, wśród sporów publicznych umiał się posiadać. Można było mieć na sejmie przewodnia większej zdatności, lecz nieskazitelnej cnoty nie można.”

Opracowane na podstawie: Polski Słownik Biograficzny.